PeyamaKurd - Türkiyenin, Irakla beraber uygulamak istediği ve PKKye karşı güvenlik önlemlerini de kapsayan Kalkınma Yolu projesini ele alan bir değerlendirme yazısı kaleme alındı.
Washington Institute için yazıyı kaleme alan, Kürdistan Bölgesi, Lübnan ve Şii milisler konusundaki çalışmalarıyla uzman gazeteci İdris Okuducu, Türkiyenin mega projesi ile PKK karşıtı operasyonunun iç içe geçmesinin, her iki unsurun da başarı şansını artırdığını belirtti. Fakat bu ara bağlantının iki ucu keskin bir kılıç gibi, bir unsurun başarısızlığının, potansiyel olarak diğerinin başarısını da engelleyebileceğini de sözlerine ekledi.
Washington Institute için değerlendirmeyi kaleme alan Okudukçu şunları metine döktü:
Türkiye geçtiğimiz günlerde, Kürdistan Bölgesindeki (KBY) Kürdistan İşçi Partisine (PKK) karşı, bu yaz potansiyel olarak Bağdat ile koordineli olarak başlatılacak olan kapsamlı askeri operasyonun sadece güvenlikle ilgili olmadığını duyurdu. Ankaranın saldırısı, Irakın merkezi hükümetiyle ekonomik ve siyasi ilişkileri güçlendirmek amacıyla Türkiye ile Irakı birbirine bağlaması önerilen Kalkınma Yolunu ağırlıklı olarak öne çıkaran daha geniş bir stratejinin parçası olacak.
Bu çabalar, özellikle ABDnin Iraktan çekilmesi karşısında, bölgede büyüyen İran hegemonyasına karşı koyacaktır. Ancak Ankaranın, her iki planın da başarılı olabilmesi için muhtemelen İranın bu iki plana rıza göstermesini sağlaması gerekecek.
Türkiyenin askeri operasyonları ve Irakın değişen duruşu
Türkiyenin Kürdistan Bölgesel Yönetimi (KBY) ve Irakla ilişkilerinde güvenlik ve ekonomik kaygılar en önemli iki konu. Ankara, 1990lı yıllardan bu yana Mesud Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Partisinin (KDP) tam kontrole sahip olduğu Duhok ve Erbilin Bahdinan bölgesinde PKK güçlerine yönelik operasyonlar için askeri üsler kuruyor.
2016ya kadar KBYdeki askeri operasyonlar çoğunlukla kısa vadeliydi ve Ankara burada kalıcı üsler kurmayı amaçlamıyordu. Ancak KBYnin 25 Eylül 2017deki bağımsızlık referandumundan ve Trump yönetiminin ABD birliklerinin Suriyeden çekileceğini duyurmasının ardından, Türkiyenin, Erbil ve Duhoktaki askeri operasyonları arttı. Özellikle tehdidi kaynağında hedefleme stratejisinin etkili olduğu 2018 yılında burada kalıcı üsler kurmaya başladı.
Ankaranın planlarının bölgesel bir bileşeni var; Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ülkenin Irak ve Suriye sınırı boyunca 30 ila 40 kilometrelik bir güvenlik koridoru oluşturma sözü verdi. Bu nedenle Ankaranın yaz operasyonuyla Türkiyenin Irak sınırında tam kontrol sağlanması amaçlanıyor.
Bu çabalar aynı zamanda Türkiye-Irak-Suriye üçgeninde yer alan Ovaköyde Irak ile yeni bir sınır kapısı açmaya yönelik son girişimi de temsil ediyor.
Ankara-Bağdat ilişkilerinde atılım
Ankara, PKK güçlerine karşı etkili bir saldırıya hazırlanmak amacıyla özellikle 2021den bölgede yoğun bir diplomasi yürütüyor. Bağdatta bu çabalar yakın zamanda meyvesini verdi; Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidanın son Bağdat ziyaretinin ardından Irak, Türkiye ile ortak bir bildiri yayınlayarak PKKyi yasaklı bir örgüt ve her iki ülke için de güvenlik tehdidi olarak nitelendirdi ve Ankara bunu büyük bir başarı olarak değerlendirdi.
Irakın tutumundaki bu değişiklikten önce Bağdat, Türkiyenin ülkedeki PKK karşıtı operasyonlarını uzun süre eleştirmişti.
Artık Bağdatın örtülü onayını alan Ankara, muhtemelen PKK güçlerine yönelik operasyonunu Duhoktaki Gare bölgesine yoğunlaştıracak.
Harekatın en önemli amacı Gareye yaklaşık 30 kilometre uzaklıkta bulunan Musuldan geçecek kalkınma yolunun güvenliğinin sağlanması.
Türkiye, özellikle PKKnin Sincardaki (Şengal) varlığının projeyi sekteye uğratmasından endişe ediyor. Bu nedenle Kürdistan Bölgesindeki operasyonları Musul ovası ve Kalkınma Yolu ile doğrudan bağlantılı.
Ankara ve Bağdat ortak daimi komiteler konusunda da anlaştı
Ayrıca ortak açıklamaya göre Bağdat ve Ankara, terörle mücadele, ticaret, tarım, enerji, su, sağlık ve ulaştırma alanlarında çalışacak ortak daimi komiteler kurulmasına karar verdi.
Türkiye, Bağdatla ekonomik işbirliğinden ve PKKya karşı ortak diplomatik baskıdan giderek fayda sağlayacağına inanıyor.
Üstelik bazıları, Erdoğanın bu nisan ayında Iraka yapacağı ziyaretin, ortak operasyon merkezini de içerecek böyle bir anlaşmanın önünü açabileceğine inanıyor.
Kalkınma Yolu Projesi
Ankara, iki ülke arasında doğrudan bir bölgesel bağlantı kurmak amacıyla Irakla Kalkınma Yolu projesini ilerletmeye çalışıyor.
Kalkınma Yolu projesi tahmini olarak 17 milyar dolarlık yabancı yatırım gerektirecek. Basra, Divaniye, Necef, Kerbela, Bağdat ve Musuldan geçerek Bağdat ile Ankarayı bir kara koridoru aracılığıyla birbirine bağlayacak ve her iki taraf için de ekonomik fırsatlar sunacak.
Türk yetkililer, koridorun açılması halinde Erbil, Musul, Kerkük ve Bağdatın bu süreçte ortaklaşa yeniden inşa edileceğini söylüyor.
Türkiye, koridor güvenliğinin KBY güvenlik birimlerinin (Peşmerge) yanı sıra Irak merkezi hükümeti tarafından sağlanacağını söylese de KBYnin koridordaki rolünün kapsamı net değil.
Basrayı, Bağdat ve Musula bağlayan Kalkınma Yolu, Türkiye sınırını geçmeden önce Erbili tamamen bypass edecek. Irak sözcüsü Basem el-Awadiye göre bu kararı topografik ve ekonomik faktörler belirledi.
KBY Başbakanı Mesrur Barzani ise projeye, Erbilin dahil olması gerektiğini, ve rızalarının alınması gerektiğini vurguladı.
Erbil yönetiminin 2017 referandumundan bu yana siyasi, güvenlik ve ekonomik nedenlerden dolayı problemler yaşadığını ve Bağdata büyük tavizler verdiğini belirtmekte fayda var.
İranın çıkarları: Potansiyel bir engel
Ankaranın ele alması gereken bir diğer aktör de Irakın olaylara son derece müdahil komşusu İran.
İranın, ABDnin Iraktaki varlığını doğrudan tehdit ettiği yönündeki görüşünün aksine, Ankaranın nüfuzunu Bahdinandan Musul-Kerkük-Süleymaniyeye yayma arzusu Tahran için o kadar acil bir sorun gibi görünmüyor. Ancak İran, Türkiyeyi bölgesel rakip olarak gördüğü için Ankaranın başarılı olabilmesi için Kalkınma Yoluna ikna edilmesi gerekiyor.
Türkiye, KDP ve KYB ilişkileri
Diğer yandan Türkiye ve (İranla bağları bulunan) Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) arasında tırmanan gerilimler, Ankaranın İranın onayını alamaması durumunda projelerin raydan çıkma potansiyelini ortaya koyuyor.
Kürdistan Demokrat Partisinin (KDP), Kürdistan Bölgesinde güç kaybetmesi veya Bağdatta federal hükümetten çekilmesi Türkiyenin bölgesel planlarını olumsuz etkileyecek ve bu durum Tahrana fayda sağlayacaktır.
Ankara, KBY topraklarındaki geçmiş operasyonlarında KDP ile nispeten samimi ilişkilerine güvendi ve bu ilişkiden daha geniş Irak siyasi arenasında yararlanmaya çalıştı. Kürtler arası ve Erbil-Bağdat arasındaki bu gerilimler açıkça Ankaranın çabalarıyla ilgili olmasa da hesaplarını etkiliyor.
Türkiye, İranı izole etmeye çalışmıyor
Türkiye, İranı planlanan Kalkınma Yolu projesinden izole etmeye çalışmıyor. Hatta Türkiye Dışişleri Bakanı Fidan, ülkesinin İranı da işin içine katmak istediğini açıkça ifade etti. Türkiye, İran ve İran destekli Şii milislerin Irakta, özellikle Kerkük, Musul ve Şengalde ve özellikle 2017 bağımsızlık referandumundan bu yana var olduğu gerçeğinin farkında.
Ankara, ulusal güvenliği pahasına İran ve İran destekli Şii gruplarla işbirliği yapmaya, onlara Irakın merkezi hükümetiyle doğrudan kara bağlantısı sağlamaya ve Irak ile Suriye arasındaki Kürt geçişini kesmeye hazır görünüyor.
Ankaranın Bağdat ve Tahrana ne sunduğuna ve özellikle İranın yararlar konusunda ne düşündüğüne bağlı olarak bu proje bir kazan-kazan politikası gibi görünebilir.
Erdoğanın Eylül 2023teki Bağdat ziyareti, Ankara ile Bağdat arasında su, petrol ihracatı ve güvenlik konularında yaşanan anlaşmazlık nedeniyle ertelenmişti. Erdoğanın Nisan ayındaki Irak ziyaretini yeniden erteleyip ertelemediği ve gerçekleşmesi durumunda ziyaretin somut sonuçları birçok konuyu belirleyecek faktör olacak.